2) Costituziun dla Republica Taliana1)

(1)  La liberté personala é inviolabla.

(2)  Al ne vëgn ametü degöna forma de detenziun, de ispeziun o percuisiziun personala, no val’ atra limitaziun dla liberté personala, ater co por n at motivé dl’autorité iudiziara, y ma ti caji y tles manires odüs danfora dala lege.

(3)  Te caji ezezionai de bojëgn y prescia, dà dant espressamënter dala lege, po l’autorité de segurëza publica adotè provedimënć provisori, che mëss ti gnì lascià alsavëi te carantot ores al’autorité iudiziara, y sce chësta ne i convalidëia nia tles carantot ores suandëntes, vëgni conscidrà revocà y ai romagn zënza faziun.

(4)  Al vëgn straufè vigni violënza fisica y morala ti confrunć de porsones sotmetüdes cochessî a limitaziuns dla liberté.

(5)  La lege stabilësc i limić mascimai dla detenjiun preventiva.

(1)  Le domizil é inviolabl.

(2)  Dailò ne pon nia eseguì ispeziuns o percuisiziuns o secuestri, ater co ti caji y tles manires stabilis dala lege aladô dles garanzies scrites dant por la sconanza dla liberté personala.

(3)  I azertamënć y les ispeziuns por rajuns de sanité y de segurëza publica, o por fins economics y fiscai, vëgn regolà da leges speziales.

(1)  La liberté y la socretëza dla corespondënza y de vigni atra forma de comunicaziun é inviolables.

(2)  Ares po ma gnì limitades tres n at motivé dl’autorité iudiziara cun les garanzies stabilides dala lege.

(1)  Vigni zitadin po jì intoronn y stè liberamënter te vigni pert dl teritore nazional, tl respet dles limitaziuns che la lege stabilësc en general por rajuns de sanité o de segurëza. Degöna limitaziun ne po gnì determinada da rajuns politiches.

(2)  Vigni zitadin po lascè le teritore dla Republica y gnì derevers, tl respet di dovëis legai.

(1)  I zitadins à le dërt de se incuntè pazificamënter y zënza ermes.

(2)  Por les incuntades ne val nia debojëgn de n preavis, gnanca por chëres te posć daverć al publich.

(3)  Les incuntades te n post publich ti mëss gnì lasciades alsavëi danfora ales autoritês, che po ma les proibì por rajuns cumprovades de ordinn o de segurëza publica.

(1)  I zitadins à le dërt de se assozié liberamënter zënza autorisaziun por fins che ne ti vëgn nia proibis ales singoles porsones dala lege penala.

(2)  Les assoziaziuns socrëtes y chëres che mira, inće indiretamënter, a fins politics tres organisaziuns de carater militar é proibides.

(1)  Düć à le dërt de detlarè liberamënter süa fede religiosa, anfat te ći forma, da susc o te n’assoziaziun, de fà propaganda y de eserzité tl privat o tl publich le cult, tan inant che ara ne se trata nia de rituai cuntra la morala.

(1)  Le carater etlesiastich y le fin dla religiun o dl cult de n’assoziaziun o istituziun ne po nia ester la gauja no de limitaziuns legislatives speziales, no de groaries fiscales speziales por süa costituziun, capazité iuridica y vigni forma de ativité.

(1)  Düć à le dërt de manifestè liberamënter so pinsier cun la parora, le scrit y vigni ater meso de difujiun.

(2)  La stampa ne po nia gnì sotmetüda a autorisaziuns o zensöres.

(3)  Al é ma conzedü da fà n secuester sön la basa de n at motivé dl’autorité iudiziara tl caje de delić, por chi che la lege sön la stampa le autorisëia espressamënter, o tl caje de violaziun dles normes che la medema lege scrî dant por l’indicaziun di responsabli.

(4)  Te de te’ caji po, sce al é na gran prescia y al n’é nia atira poscibl l’intervënt dl’autorité iudiziara, le secuester dla stampa periodica gnì fat da ofiziai de polizia iudiziara, che mëss atira, y mai plü tert co 24 ores dedô, fà la denunzia al’autorité iudiziara. Sce chësta ne le convalidëia nia tles vintecater ores suandëntes, vëgn le secuester aratè revochè y al ne n’à degöna faziun.

(5)  La lege po stabilì cun normes de carater general, che al vëgnes lascè alsavëi i mesi de finanziamënt dla stampa periodica.

(6)  Les publicaziuns stampades, i spetacui y vigni atra manifestaziun cuntra la bona cherianza é proibides. La lege stabilësc provedimënć adatà a se stravardè y a tignì jö les violaziuns.

(1)  A degügn ne pol ti gnì tut por rajuns politiches la capazité iuridica, la zitadinanza, l’inom.

(1)  Degöna prestaziun personala o patrimoniala ne po gnì scrita dant, ater co sön la basa dla lege.

(1)  Düć po pluré dan signoria por defëne sü dërć y sü interesc legitims.

(2)  La defenüda é n dërt inviolabl te vigni stat y degré dl prozedimënt.

(3)  Ales porsones zënza mesi ti vëgnel assiguré i mesi por pluré y se defëne dan vigni iurisdiziun tres istituć aposta.

(4)  La lege determinëia les condiziuns y les manires por la refata di fai iudiziars.

(1)  A degügn ne pol ti gnì tut le vicar natural precostituì dala lege.

(2)  Degügn ne po gnì straufà ater co aladô de na lege che sides jüda en forza dan le fat cometü.

(3)  Degügn ne po gnì sotmetüs a mosöres de segurëza ater co ti caji preodüs dala lege.

(1)  L’estradiziun dl zitadin po ma gnì conzedüda olache ara vëgn preodüda espressamënter dales convenziuns internazionales.

(2)  Ara ne po por degöna rajun gnì ametüda por reać politics.

(1)  La responsabilité penala é personala.

(2)  L’acusé ne vëgn nia aratè de gauja ćina ala condana definitiva.

(3)  Les straufunghes ne po nia ester tratamënć che va cuntra le sëns de umanité y ares mëss miré ala reeducaziun dla porsona condanada.

(4)  La pëna de mort ne n’é nia ametüda. 3)

(1)  I funzionars y i dependënć dl Stat y di ënć publics é diretamënter responsabli, aladô dles leges penales, ziviles y aministratives, dles aziuns fates en violaziun di dërć. Te chisc caji se destënn fora la responsabilité zivila al Stat y ai ënć publics.

(1)  La Republica reconësc i dërć dla familia sciöche sozieté naturala fondada sön le matrimone.

(2)  Le matrimone é basè sön l’avalianza morala y iuridica di maridà, cun i limić stabilis dala lege por garantì l’unité familiara.

(1)  Al é n dovëi y n dërt di geniturs mantignì, istruì y eduché i mituns, inće sce ai é nasciüs fora dl matrimone.

(2)  Sce i geniturs ne n’é nia bugn, se crüzia la lege che al vëgnes ademplì sü dovëis.

(3)  La lege ti assigurëia ai mituns nasciüs fora dl matrimone vigni sconanza iuridica y soziala compatibla cun i dërć di componënć dla familia legitima.

(4)  La lege scrî dant les normes y i limić por la inrescida dla paternité.

(1)  La Republica alisirëia cun mosöres economiches y d’atres previdënzes la formaziun dla familia y l’ademplimënt de sü dovëis, tignin cunt dantadöt dles families cun tröc mituns.

(2)  Ara defënn la maternité, l’infanzia y la jonëza, sostignin les istituziuns che va debojëgn por chësc fin.

(1)  La Republica defënn la sanité sciöche dërt fondamental dla porsona y interès dla coletivité, y ti garantësc cures debann ales porsones che nen à debojëgn.

(2)  Degügn ne po gnì sforzà a n cer tratamënt sanitar, ater co tres na desposiziun de lege. La lege ne po te degun caje violè i limić scrić dant dal respet dla porsona umana.

(1)  L’ert y la sciënza é lëdies y inće so insegnamënt é lëde.

(2)  La Republica scrî dant les normes generales sön l’istruziun y istituësc scores statales por düć i ordinns y degrà.

(3)  I ënć y i privać à le dërt de istituì scores y istituć de educaziun zënza cosć por le Stat.

(4)  La lege mëss, tl fissé i dërć y i dovëis dles scores nia statales che se damana la parificaziun, ti assiguré la plëna liberté y a sü scolars n tratamënt scolastich anfat a chël di scolars dles scores statales.

(5)  Al é scrit dant n ejam de Stat por l’amisciun ai ordinns y degrà desvalis dles scores o por la contlujiun de chisc y por l’abilitaziun al eserzize profescional.

(6)  Les istituziuns de cultura alta, les universitês y les academies à le dërt de se dè ordinamënć autonoms ti limić stabilis dales leges dl Stat.

(7)  La Republica reconësc le valur educatif, sozial y de promoziun dl bëgnester psicofisich dl'ativité sportiva te dötes sües formes. 4) 

(1)  La scora é daverta a düć.

(2)  L’istruziun de basa, impartida por altamo ot agn é obligatoria y debann.

(3)  Chi che à capazitês y mirić à le dërt de arjunje i degrà plü alć di stüdi inće sce ai ne n’à nia i mesi.

(4)  La Republica realisëia chësc dërt cun stipendiums, assëgns ales families y d’atres previdënzes che mëss gnì atribuis tres concurs.

(1)  La Republica defënn le laûr te dötes sües formes y aplicaziuns.

(2)  Ara se crüzia dla formaziun y dl svilup profescional di lauranć.

(3)  Ara sostëgn y favorësc les acordanzes y les organisaziuns internazionales che se tol dant de confermè y regolè i dërć dl laûr.

(4)  Ara reconësc la liberté de emigraziun, tl respet di dovëis stabilis dala lege tl interès general, y defënn le laûr talian foradecà.

(1)  Le laurant à le dërt de ciafè n paiamënt proporzionè ala cuantité y ala cualité de so laûr, y te vigni caje che tleches por assiguré a sè instës y a süa familia n’esistënza lëdia y dignitosa.

(2)  La dorada mascima dl dé de laûr vëgn stabilida dala lege.

(3)  Le laurant à le dërt a n dé lëde al’edema y ales vacanzes anuales paiades, y ne po nia renunzié a chësc dërt.

(1)  L’ëra che fej le medemo laûr de n ël à i medemi dërć y le medemo paiamënt che ti speta al laurant. Les condiziuns de laûr mëss consintì l’ademplimënt de süa funziun familiara essenziala y ti garantì ala uma y al möt na proteziun adatada speziala.

(2)  La lege stabilësc le limit minimal de eté por le laûr a paiamënt.

(3)  La Republica defënn le laûr di mëndri cun normes speziales y ti garantësc, cun le medemo laûr, le dërt ala medema retribuziun.

(1)  Vigni zitadin inabl al laûr y zënza i mesi che va debojëgn por vire à le dërt al mantignimënt y al’assistënza soziala.

(2)  I lauranć à le dërt che al sides preodü y assiguré mesi adatà a sü bojëgns de vita tl caje de inzidënt, maratia, invalidité, većiaia y dejocupaziun involontara.

(3)  Chi che n’é nia bugn da laurè y chi che à n handicap à le dërt al’educaziun y ala formaziun profescionala.

(4)  Di dovëis preodüs te chësc articul se crüzia i organns y les istituziuns istituis o sostignis dal Stat.

(5)  L’assistënza privata é lëdia.

(1)  L’organisaziun sindacala é lëdia.

(2)  Ai sindacać ne ti pol nia gnì imponü n ater dovëi ater co süa registraziun pro i ofizi locai o zentrai, aladô dles normes de lege.

(3)  La condiziun por la registraziun é che i statuć di sindacać confermëies n ordinamënt intern sön na basa democratica.

(4)  I sindacać registrà à personalité iuridica. Ai po, rapresentà unitariamënter en proporziun a sü iscrić, stlüje jö contrać coletifs de laûr cun faziun obligatoria por düć chi che alda pro les categories a chëres che le contrat se referësc.

(1)  Le dërt de scioper vëgn eserzité tl cheder dles leges che le regolëia.

(1)  La scomenciadia economica privata é lëdia.

(2)  Ara ne pó nia gní fata en contrast cun l’utilité soziala o a na moda da ester de dann ala sanité, al ambiënt, ala segurëza, ala liberté, ala dignité umana. 5)

(3)  La lege determinëia i programs y i controi adatá a na moda che l’ativité economica publica y privata pois gní orientada y coordinada por fins soziai y ambientai. 6) 

(1)  La proprieté é publica o privata. I bëgns economics é dl Stat, di ënć o de privać.

(2)  La proprieté privata é reconesciüda y garantida dala lege, che determinëia les manires de süa cumpra, le godimënt y i limić por garantì süa funziun soziala y fà a na moda che ara sides azessibla por düć.

(3)  La proprieté privata po gnì espropriada por rajuns de interès general ti caji preodüs dala lege y cuntra indenisaziun.

(4)  La lege stabilësc les normes y i limić dla sozesciun legitima y testamentara y i dërć dl Stat sön l’arpejun.

(1)  Por l’ütl general po la lege resservè originariamënter o ti trasferì, tres espropriaziun y cuntra indenisaziun, al Stat, a ënć publics o a comunitês de lauranć o de utënć, certes impreses o categories de impreses che se referësc a sorvisc publics essenziai o a fontanes de energia, o a situaziuns de monopol, y che à dantadöt carater de interès general.

(1)  Por arjunje le sfrutamënt razional dl terac y stabilì raporć soziai adatà, ti imponn la lege dovëis y vincui ala proprieté privata de terac, fissa limić a süa estenjiun aladô dles regiuns y di raiuns agrars, promöi y imponn la bonificaziun di terac, la trasformaziun dl latifond y la recostituziun dles unitês produtives; ara sostëgn la picia proprieté y la proprieté mesana.

(2)  La lege desponn provedimënć a bëgn di raiuns da munt.

(1)  La Republica reconësc la funziun soziala dla cooperaziun a carater de mutualité y zënza fins de speculaziun privata. La lege sostëgn y favorësc so incremënt cun i mesi plü adatà y garantësc cun i controi che va debojëgn so carater y sües finalitês.

(2)  La lege regolëia la sconanza y le svilup dl artejanat.

(1)  Por la revalutaziun economica y soziala dl laûr y en armonia cun i bojëgns dla produziun, ti reconësc la Republica ai lauranć le dërt de colaurè, aladô dles manires y ti limić stabilis dales leges, ala gestiun dles aziëndes.

(1)  La Republica sostëgn y defënn le sparagn te dötes sües formes; ara regolamentëia, coordinëia y controlëia l’eserzize dl credit.

(2)  Ara favorësc l’azès dl sparagn popolar ala proprieté dl’abitaziun, ala proprieté de produziun direta y al investimënt azionar diret y indiret ti gragn complesc produtifs dl Paîsc.

(1)  Litadus é düć i zitadins, ëi y ëres, che à arjunt la majera eté.

(2)  La usc é personala y valia, lëdia y socrëta. Lité é n dovëi zivich.

(3)  La lege stabilësc i recuisić y les modalitês por l’eserzize dl dërt de lîta di zitadins residënć foradecà y garantësc süa faziun. Por chësc fin vëgnel istituì na zircoscriziun Èster por la lîta dles Ćiamenes, a chëra che al ti vëgn assegné n numer de sëntes litales stabilì dala norma costituzionala y aladô de criters stabilis dala lege. 7)

(4)  Le dërt de lité ne po nia gnì limité ater co por incapazité zivila o por faziun de sentënza penala irevocabla o ti caji de indignité morala dà dant dala lege.

(1)  Düć i zitadins à le dërt de s’assozié liberamënter te partis por tó pert democraticamënter ala determinaziun dla politica nazionala.

(1)  Düć i zitadins po ti presentè petiziuns ales Ćiamenes por damanè provedimënć legislatifs o portè dant bojëgns generai.

(1)  Düć i zitadins, ëi y ëres, po ti rové pormez ai ofizi publics y ales inćiaries litales te condiziuns de avalianza, aladô di recuisić stabilis dala lege. Por chësc fin sostëgn la Republica cun provedimënć aposta l’avalianza dles oportunitês danter ëi y ëres. 8)

(2)  Por l’amisciun ai ofizi publics y ales inćiaries litales po la lege parifiché ai zitadins i Talians che ne alda nia pro la Republica.

(3)  Che che é cherdè a surantó funziuns litales publiches à le dërt de despone dl tëmp che va debojëgn por so ademplimënt y de conservè so post de laûr.

(1)  La defenüda dla Patria é n dovëi sacher dl zitadin.

(2)  Le sorvisc militar é obliënt ti limić y tles manires stabilides dala lege. So ademplimënt ne preiudichëia no la posiziun de laûr dl zitadin, no l’eserzize di dërć politics.

(3)  L’ordinamënt dles Forzes armades se orientëia al spirit democratich dla Republica.

(1)  Düć à le dovëi de portè pro ales spëises publiches aladô de süa capazité contributiva.

(2)  Le sistem tributar se orientëia a criters de progressivité.

(1)  Düć i zitadins à le dovëi de ester fedei ala Republica y de osservè süa Costituziun y sües leges.

(2)  I zitadins che à funziuns publiches à le dovëi da les ademplì cun disciplina y onur, dan jö joramënt ti caji stabilis dala lege.

(1)  Le Presidënt dla Republica vëgn lité dal Parlamënt te na sentada a chëra che sü componënć tol pert deboriada.

(2)  Ala lîta tôlel pert trëi delegà por vigni Regiun, lità dal Consëi regional a na moda che al vëgnes garantì la rapresentanza dles mendranzes. La Valle d’Aosta à ma un n deleghè.

(3)  La lîta dl Presidënt dla Republica vëgn fata tres lîta socrëta cun la maioranza de dui terzi dl’assemblea. Do la terza lîta bàstel la maioranza assoluta.

(1)  Al po gnì lité sciöche Presidënt dla Republica vigni zitadin che à complì cincant’agn y à i dërć zivii y politics.

(2)  L’inćiaria de Presidënt dla Republica é incompatibla cun vigni atra inćiaria.

(3)  Le davagn y la dotaziun dl Presidënt vëgn determinà dala lege.

(1)  Le Presidënt dla Republica vëgn lité por 7 agn alalungia.

(2)  Trënta dis denant che le terminn tomes, chërda ite le Presidënt dla Ćiamena di deputać na sentada a chëra che le Parlamënt y i delegà regionai tol pert deboriada por lité le Presidënt dla Republica nü.

(3)  Sce les Ćiamenes é descomponüdes, o al manćia manco co trëi mëisc a süa tomanza, vëgn la lîta fata te chinesc dis dala sentada dles Ćiamenes nöies. Inurcaltan vëgnel proroghè i podëis dl Presidënt en ćiaria.

(1)  Les funziuns dl Presidënt dla Republica vëgn te vigni caje eserzitades dal Presidënt dl Senat, sce al ne po nia les ademplì.

(2)  Tl caje de impedimënt permanënt o de mort o de demisciuns dl Presidënt dla Republica, chërda ite le Presidënt dla Ćiamena di deputać la lîta dl Presidënt dla Republica nü te chinesc dis, ater co sce le terminn é preodü plü tert, ajache les Ćiamenes é descomponüdes o al manćia manco co trëi mëisc a süa zessaziun.

(1)  Le Presidënt dla Republica é le surastant dl Stat y rapresentëia l’unité nazionala.

(2)  Al po ti ortié messaji ales Ćiamenes.

(3)  Al chërda ite les lîtes dles Ćiamenes nöies y fissa süa pröma indunada.

(4)  Al autorisëia la presentaziun ales Ćiamenes di dessëgns de lege sön scomenciadia dl Govern.

(5)  Al promulghëia les leges y emanëia i decreć che à valur de lege y i regolamënć.

(6)  Al chërda ite le referendum popolar ti caji preodüs dala Costituziun.

(7)  Al nominëia, ti caji indicà dala lege, i funzionars dl Stat.

(8)  Al acreditëia y s’incunta cun i rapresentanć diplomatics, al ratifichëia i tratać internazionai do avëi ciafè, sce al va debojëgn, l’autorisaziun dles Ćiamenes.

(9)  Al à le comando dles Forzes armades, al presidiëia le Consëi plü alt de defenüda costituì aladô dla lege, al detlarëia le stat de vera deliberé dales Ćiamenes.

(10)  Al presidiëia le Consëi plü alt dla magistratöra.

(11)  Al po conzede la grazia y mudé les pënes.

(12)  Al surandà les onoranzes dla Republica.

(1)  Le Presidënt dla Republica po deslié les Ćiamenes o inće ma öna dles döes, do avëi aldì sü Presidënć.

(2)  Al ne po nia eserzité chësta facolté ti ultimi sis mëisc de so mandat, ater co sce ai va a öna daldöt o en pert cun i ultimi sis mëisc dla legislatöra. 24)

(1)  Degun at dl Presidënt dla Republica ne vel sce al ne vëgn nia cuntrafirmé dai ministri proponënć, che s’un surantol la responsabilité.

(2)  I ać che à valur legislatif y i atri ać indicà dala lege vëgn cuntrasotescrić inće dal Presidënt dl Consëi di ministri.

(1)  Le Presidënt dla Republica ne n’é nia responsabl dles aziuns cometüdes tl eserzize de sües funziuns, ater co por tradimënt alt o por atentat ala Costituziun.

(2)  Te chisc caji vëgnel metü tl stat de acüsa dal Parlamënt te na sentada coletiva, cun la maioranza assoluta de sü componënć.

(1)  Le Presidënt dla Republica fej joramënt de fedelté ala Republica y de osservanza dla Costituziun dan le Parlamënt rové adöm te na sentada coletiva, denant co surantó sües funziuns.

(1)  La Republica é costituida dai Comuns, dales Provinzies, dales Citês metropolitanes, dales Regiuns y dal Stat.

(2)  I Comuns, les Provinzies, les Citês metropolitanes y les Regiuns é ënć autonoms cun de sü statuć, podëis y funziuns aladô di prinzips fissà dala Costituziun.

(3)  Roma é la capitala dla Republica. La lege dl Stat regolamentëia so ordinamënt. 28)

(1)  Le Friuli Venezia Giulia, la Sardegna, la Sicilia, le Trentin-Südtirol y la Valle d'Aosta à formes y condiziuns particolares de autonomia, aladô de sü statuć speziai adotà cun lege costituzionala.

(2)  La Regiun Trentin-Südtirol é costituida dales Provinzies autonomes de Trënt y de Balsan.

(3)  De plü formes y condiziuns particolares de autonomia, che reverda les materies odüdes danfora tl terzo coma dl articul 117 y les materies indicades tl secundo coma dl medemo articul ales lëtres l), ma por ći che à da nen fà cun l'organisaziun dla iustizia de pêsc, n) y s), po gnì atribuides a d’atres Regiuns cun lege statala, sön scomenciadia dla Regiun interessada, do avëi aldì i ënć locai, tl respet di prinzips odüs danfora dal articul 119. La lege vëgn aprovada dales Ćiamenes cun la maioranza assoluta di componënć, sön la basa de intenüda danter le Stat y la Regiun interessada. 30)

(1)  Le podëi legislatif vëgn eserzité dal Stat y dales Regiuns tl respet dla Costituziun y di vincui che vëgn dal ordinamënt comunitar y dai dovëis internazionai.

(2)  Le Stat à la legislaziun estlusiva te chëstes materies:

• a)  politica èstera y raporć internazionai dl Stat; raporć dl Stat cun l'Uniun europeica; dërt de asil y condiziun iuridica di zitadins di Stać che ne fej nia pert dl’Uniun europeica;
  
• b)  imigraziun;
  
• c)  raporć danter la Republica y les confesciuns religioses;
  
• d)  defenüda y Forzes armades; segurëza dl Stat; ermes, muniziuns y esplosifs;
  
• e)  monëda, sconanza dl sparagn y marćià finanziars; sconanza dla concorënza; sistem monetar; sistem tributar y contabl dl Stat; armonisaziun di bilanc publics; avaliaziun dles ressurses finanziares; 31)
  
• f)  organns dl Stat y leges eletorales che alda laprò; referendums statai; lîta dl Parlamënt europeich;
  
• g)  ordinamënt y organisaziun aministrativa dl Stat y di ënć publics nazionai;
  
• h)  ordinn publich y segurëza, ater co la polizia aministrativa locala;
  
• i)  zitadinanza, stat zivil y anagrafes;
  
• l)  iurisdiziun y normes prozessuales; ordinamënt zivil y penal; iustizia aministrativa;
  
• m)  determinaziun di livì essenziai dles prestaziuns che reverda i dërć zivii y soziai che mëss gnì garantis sön döt le teritore nazional;
  
• n)  normes generales sön l’istruziun;
  
• o)  previdënza soziala;
  
• p)  legislaziun litala, organns de govern y funziuns fondamentales de Comuns, Provinzies y Citês metropolitanes;
  
• q)  doganes, proteziun di confins nazionai y profilassa internazionala;
  
• r)  pëisc, mosöres y determinaziun dl tëmp; coordinamënt dl’informaziun statistica y coordinamënt informatich di dać dl'aministraziun statala, regionala y locala; operes dl intelet;
  
• s)  sconanza dl ambiënt, dl ecosistem y di bëgns culturai.
  

(3)  Chëstes materies alda pro la legislaziun concorënta: i raporć internazionai dles Regiuns y chi cun l'Uniun europeica; le comerz cun l'èster; la sconanza y la segurëza dl laûr; l’istruziun, tl respet dl'autonomia dles istituziuns scolastiches ater co chëres dl’istruziun y dla formaziun profescionala; les profesciuns; l’inrescida scientifica y tecnologica y le sostëgn dl'inovaziun por i seturs produtifs; la sconanza dla sanité; l’alimentaziun; l’ordinamënt sportif; la proteziun zivila; le govern dl teritore; i porć y i aeroporć zivii; les gran rëis de trasport y de navigaziun; l’ordinamënt dla comunicaziun; la produziun, le trasport y la destribuziun nazionala dl'energia; la previdënza complementara y integrativa; le coordinamënt dla finanza publica y dl sistem tributar; la valorisaziun di bëgns culturai y ambientai y la promoziun y l’organisaziun de ativitês culturales; les casses de sparagn, les casses rurales, les aziëndes de credit a carater regional; i ënć de credit fondiar y agrar a carater regional. Tles materies de legislaziun concorënta ti spétel ales Regiuns le podëi legislatif, ater co por la determinaziun di prinzips fondamentai, resservada ala legislaziun dl Stat. 32)

(4)  Ales Regiuns ti spétel le podëi legislatif por dötes les materies nia resservades espressamënter ala legislaziun dl Stat.

(5)  Les Regiuns y les Provinzies autonomes de Trënt y de Balsan tol pert, por ći che reverda les materies de süa competënza, ales dezijiuns sön la formaziun di ać normatifs comunitars y se crüzia dl'atuaziun y dl'esecuziun dles acordanzes internazionales y di ać dl'Uniun europeica, tl respet dles normes de prozedöra stabilides dala lege statala, che regolamentëia les modalitês de eserzize dl podëi sostitutif tl caje che al ne gniss fat nia.

(6)  Le podëi regolamentar ti speta al Stat tles materies de legislaziun estlusiva, ater co sce deleghè ales Regiuns. Te vigni atra materia ti speta le podëi regolamentar ales Regiuns,  cun la definiziun contestuala di planns d’amortamënt y a condiziun che al vëgnes respetè por le complès di ënć de vigni Regiun l'ecuiliber de bilanz. I Comuns, les Provinzies y les Citês metropolitanes à le podëi regolamentar por ći che reverda la regolamentaziun dl'organisaziun y dl desfiramënt dles funziuns che ti é gnüdes atribuides.

(7)  Les leges regionales tol demez vigni impedimënt che tëgn sö la avalianza plëna danter ëi y ëres tla vita soziala, culturala y economica, y sostëgn la avalianza danter ëres y ëi pro l’azès ales inćiaries litales.

(8)  La lege regionala ratifichëia les intenüdes dla Regiun cun d’atres Regiuns por le miù eserzize de sües funziuns, inće tres l’individuaziun de organns coletifs.

(9)  Tles materies de süa competënza po la Regiun stlüje jö acordanzes cun Stać y intenüdes cun ënć teritoriai de n ater Stat, ti caji y tles formes regolamentades da leges statales. 33)

(1)  Les funziuns aministratives ti vëgn atribuides ai Comuns, ater co sce ares ti vëgn surandades a Provinzies, Citês metropolitanes, Regiuns y Stat, sön la basa di prinzips de sussidiarieté, desfarenziaziun y adeguatëza, por assiguré so eserzize unitar.

(2)  I Comuns, les Provinzies y les Citês metropolitanes à sües funziuns aministratives y chëres surandades cun lege statala o regionala, aladô dles competënzes che alda laprò.

(3)  La lege statala regolamentëia les formes de coordinamënt danter le Stat y les Regiuns tles materies odüdes danfora dales lëtres b) y h) dl coma 2 dl articul 117, sciöche inće les formes de intenüda y coordinamënt tl ćiamp dla sconanza di bëgns culturai.

(4)  Le Stat, les Regiuns, les Citês metropolitanes, les Provinzies y i Comuns sostëgn la scomenciadia autonoma di zitadins, singui y assozià, por le desfiramënt de ativitês de interès general, sön la basa dl prinzip de sussidiarieté. 34)

(1)  I Comuns, les Provinzies, les Citês metropolitanes y les Regiuns à l’autonomia finanziara por les entrades y les spëises, tl respet dl ecuiliber de sü bilanc y dëida garantí l'osservanza di lians economics y finanziars che vëgn dal ordinamënt dl'Uniun europeica. 35)

(2)  I Comuns, les Provinzies, les Citês metropolitanes y les Regiuns à ressurses autonomes. Ai stabilësc y aplichëia sü tribuć y sües entrades, a öna cun la Costituziun y aladô di prinzips de coordinamënt dla finanza publica y dl sistem tributar. Ai partezipëia ales entrades di tribuć statai che reverda so teritore.

(3)  La lege dl Stat istituësc n fonds d’avaliaziun, zënza vincui de destinaziun, por i raiuns cun na mëndra capazité fiscala por abitant.

(4)  Les ressurses che vëgn dales fontanes preodüdes dai comesc dessura ti conzed ai Comuns, ales Provinzies, ales Citês metropolitanes y ales Regiuns de finanzié daldöt les funziuns publiches a d’ëres atribuides.

(5)  Por sostignì le svilup economich, la coejiun y la solidarieté soziala, por tó demez les desvalianzes economiches y soziales, por sostignì l’eserzize efetif di dërć dla porsona, o por ademplì fins desvalis dal eserzize normal de sües funziuns, destinëia le Stat ressurses implü y fej intervënć speziai a bëgn de certi Comuns, certes Provinzies, certes Citês metropolitanes y certes Regiuns.

(6) La Republica reconësc les particolarités dles Isoles y sostëgn les mosöres che vá debojëgn por tó y jí i desvantaji che vëgn dal ester isola. 36)

(7)  I Comuns, les Provinzies, les Cités metropolitanes y les Regiuns á n so patrimone, atribuí aladô di prinzips generai determiná dala lege statala, cun lapró la definiziun di planns de amortamënt y a condiziun che al vëgnes respeté l’ecuiliber dl bilanz por le comples di ënc de vigni Regiun. Ai pó ma s’indebité por finanzié spëises de investimënt. Al é stlüt fora vigni garanzia da pert dl Stat por i debic che ai á fat.   37) 38)

(1)  La Regiun ne po nia istituì dac de importaziun o esportaziun o transiamënt danter les Regiuns, no adotè provedimënć che tëgn sö a val’ moda la zircolaziun lëdia dles porsones y dles cosses danter les Regiuns, no limité l'eserzize dl dërt de laurè indlunch tl teritore nazional.

(2)  Le Govern po agì impede i organns dles Regiuns, dles Citês metropolitanes, dles Provinzies y di Comuns, sce al ne vëgn nia tignì ite les normes y i tratać internazionai, o les normes comunitares, o tl caje de gran pericul por l'ordinn y la segurëza publica, o sce al va debojëgn por sconè l'unité iuridica o l'unité economica, y dantadöt i sorvisc essenziai che reverda i dërć zivii y soziai, zënza tignì cunt di confins teritoriai di governs locai. La lege definësc les prozedöres por garantì che i podëis sostitutifs vëgnes eserzità tl respet dl prinzip de sussidiarieté y dl prinzip de colaboraziun loiala. 39)

(1)  I organns dla Regiun é: le Consëi regional, la Junta y so Presidënt.

(2)  Le Consëi regional eserzitëia i podëis legislatifs atribuis ala Regiun y les atres funziuns che ti é gnüdes surandades dala Costituziun y dales leges. Al po fà propostes de lege ales Ćiamenes.

(3)  La Junta regionala é l’organn esecutif dles Regiuns.

(4)  Le Presidënt dla Junta rapresentëia la Regiun; al manajëia la politica dla Junta y nen é responsabl; al promulghëia les leges y emanëia i regolamënć regionai; al manajëia les funziuns aministratives delegades dal Stat ala Regiun, se conforman ales istruziuns dl Govern dla Republica. 40)

(1)  Le sistem de lîta y i caji de ilitabilité y de incompatibilité dl Presidënt y di atri componënć dla Junta regionala, sciöche inće di aconsiadus regionai, vëgn regolamentà cun lege dla Regiun ti limić di prinzips fondamentai stabilis cun lege dla Republica, che stabilësc inće la dorada di organns litai.

(2)  Degügn ne po fà pert tl medemo tëmp de n Consëi o na Junta regionala y de öna dles Ćiamenes dl Parlamënt, de n ater Consëi o de n’atra Junta regionala, o dl Parlamënt europeich.

(3)  Le Consëi lîta danter sü componënć n Presidënt y n ofize de presidënza.

(4)  I aconsiadus regionai ne po nia gnì cherdà a respogne por les minunghes portades dant y les usc dades tl eserzize de sües funziuns.

(5)  Le Presidënt dla Junta regionala vëgn lité cun lîta universala y direta, ater co sce le statut regional stabilësc val’ d’ater. Le Presidënt lité nominëia y revochëia i componënć dla Junta. 41)

(1)  Vigni Regiun à n statut che determinëia, a öna cun la Costituziun, süa forma de govern y sü prinzips fondamentai de organisaziun y funzionamënt. Le statut regolëia l’eserzize dl dërt de scomenciadia y referendum sön leges y provedimënć aministratifs dla Regiun y la publicaziun dles leges y di regolamënć regionai.

(2)  Le statut vëgn aprovè y mudé dal Consëi regional cun lege aprovada cun la maioranza assoluta de sü componënć, cun döes deliberaziuns adotades öna indô l’atra cun na palsa de altamo dui mëisc danterite. Por chësta lege ne val nia debojëgn dl sigil da pert dl Comissar dl Govern. Le Govern dla Republica po promöie la chestiun de legitimité costituzionala sön i statuć regionai dan la Curt costituzionala, te trënta dis da süa publicaziun.

(3)  Le statut vëgn sotmetü a referendum popolar, sce n cincantejimo di litadus dla Regiun o n cuinto di componënć dl Consëi regional se le damana, te trëi mëisc da süa publicaziun. Le statut sotmetü a referendum ne vëgn nia promulghè, sce al ne vëgn nia aprovè cun la maioranza dles usc varëntes.

(4)  Te vigni Regiun regolamentëia le statut le Consëi dles autonomies locales sciöche organn de consultaziun danter la Regiun y i ënć locai. 42)

(1) 44)

(2)  Tla Regiun vëgnel istituì organns de iustizia aministrativa de pröm degré, aladô dl ordinamënt stabilì tres lege dla Republica. Al po inće gnì istituì seziuns che n’à nia la sënta tl capolüch dla Regiun.

(1)  Cun decret motivé dl Presidënt dla Republica vëgnel desponü la descomposiziun dl Consëi regional y la destituziun dl Presidënt dla Junta che à cometü aziuns cuntra la Costituziun o violaziuns pesoćes cuntra la lege. La descomposiziun y la destituziun po inće gnì desponüdes por rajuns de segurëza nazionala. Le decret vëgn adotè do avëi aldì na Comisciun de deputać y senaturs metüda adöm por les chestiuns regionales aladô dles modalitês stabilides cun lege dla Republica.

(2)  Le Consëi regional po detlarè la desfidënza ti confrunć dl Presidënt dla Junta tres moziun motivada, sotescrita da altamo n cuinto de sü componënć, y aprovada por apel nominal cun la maioranza assoluta di componënć. La moziun po impormò gnì metüda en discusciun trëi dis do la presentaziun.

(3)  L’aprovaziun dla moziun de desfidënza ti confrunć dl Presidënt dla Junta lité cun lîta universala y direta, sciöche inće süa destituziun, so impedimënt permanënt, süa mort o sües demisciuns volontares, porta pro ales demisciuns dla Junta y ala descomposiziun dl Consëi. Te vigni caje à les demisciuns contestuales dla maioranza di componënć dl Consëi la medema faziun. 45)

(1)  Le Govern po promöie la chestiun de legitimité costituzionala dan la Curt costituzionala, te sessanta dis da süa publicaziun, sce al arata che na lege regionala vais sura la competënza dla Regiun fora.

(2)  La Regiun po promöie la chestiun de legitimité costituzionala dan la Curt costituzionala, te sessanta dis dala publicaziun dla lege o dl at che à valur legal, sce ara arata che na lege o n at che à valur legal dl Stat o de n'atra Regiun vais cuntra süa competënza. 46)

(1)  Al vëgn costituì chëstes Regiuns:

1. Piemonte;
   
2. Valle d’Aosta;
   
3. Lombardia;
   
4. Trentin-Südtirol;
   
5. Veneto;
   
6. Friuli Venezia Giulia;
   
7. Liguria;
   
8. Emilia-Romagna;
   
9. Toscana;
   
10. Umbria;
    
11. Marche;
    
12. Lazio;
    
13. Abruzzo;
    
14. Molise; 50)
    
15. Campania;
    
16. Puglia;
    
17. Basilicata;
    
18. Calabria;
    
19. Sicilia;
    
20. Sardegna.
    

(1)  Cun lege costituzionala pon, do avëi aldì i Consëis regionai, despone la fujiun de Regiuns che é bele o la creaziun de Regiuns nöies cun altamo n miliun de abitanć, sce tan de Aconsiadus comunai da rapresentè altamo n terzo dles popolaziuns interessades se le damana, y la proposta vëgn aprovada cun referendum dala maioranza dles popolaziuns.

(2)  An po ti conzede ales Provinzies y ai Comuns che se le damana che ai vëgnes destacà da na Regiun y agregà a n’atra cun l'aprovaziun dla maioranza dles popolaziuns dla Provinzia o dles Provinzies interessades y dl Comun o di Comuns interessà, manifestada tres referendum y cun lege dla Republica, do avëi aldì i Consëis regionai. 51)

(1)  La mudaziun dles zircoscriziuns provinziales y la istituziun de Provinzies nöies te na Regiun, vëgn stabilides cun leges dla Republica sön scomenciadia di Comuns, do avëi aldì la Regiun instëssa.

(2)  La Regiun po costituì te so raiun Comuns nüs y mudé sües zircoscriziuns y denominaziuns cun sües leges, do avëi aldì les popolaziuns interessades.

(1)  Cun la jüda en forza dla Costituziun eserzitëia le Surastant dl Stat provisore les funziuns de Presidënt dla Republica y surantol chësc titul.

(1)  Sce al ne n’é nia gnü costituì düć i Consëis regionai ala data dla lîta dl Presidënt dla Republica, tol ma i componënć dles döes Ćiamenes pert ala lîta.

(1)  Por la pröma composiziun dl Senat dla Republica vëgnel nominé cun decret dl Presidënt dla Republica senaturs, i deputać dl’Assemblea Costituënta che à i recuisić de lege por deventè senaturs y che:

1. é stà presidënć dl Consëi di ministri o de Assemblees legislatives;
   
2. à fat pert dl Senat deslié é gnüs lità altamo trëi iadi, cumpedan laprò la litaziun pro l’Assemblea Costituënta;
   
3. é gnüs detlarà tomà tla sentada dla Ćiamena di deputać di 9 de novëmber dl 1926;
   
4. à paié jö la pëna de retlujiun de altamo cin agn do na condana dl tribunal spezial fascista por la defenüda dl Stat.
   

(2)  Al vëgn inće nominé senaturs, cun decret dl Presidënt dla Republica, i componënć dl Senat deslié che à fat pert dla Consulta Nazionala.

(3)  An po renunzié al dërt de gnì nominà senaturs dan la firma dl decret de nominaziun. L’azetaziun dla candidatöra pro les lîtes politiches comporta la renunzia al dërt de nominaziun a senatur.

(1)  Por la pröma lîta dl Senat vëgn le Molise conscidré sciöche Regiun a pert, cun le numer de senaturs che ti speta aladô de süa popolaziun.

(1)  La desposiziun dl Articul 80 dla Costituziun por ći che reverda i tratać internazionai che porta pro a groaries finanziares o mudamënć de lege, à faziun dala data de convocaziun dles Ćiamenes.

(1)  Tl tëmp de cin agn dala jüda en forza dla Costituziun vëgnel revijioné i organns de iurisdiziun speziai che é atualmënter, ater co les iurisdiziuns dl Consëi de Stat, la Curt di cunć y i Tribunai militars.

(2)  Te n ann dala medema data vëgnel realisé cun lege le reordinamënt dl Tribunal militar plü alt en referimënt al Articul 111.

(1)  Ćina che al ne vëgn nia emanè la lege nöia sön l’ordinamënt iudiziar en conformité ala Costituziun, osservëion inant les normes dl ordinamënt varënt.

(2)  Ćina che la Curt costituzionala ne mët nia man süa ativité, vëgn la dezijiun sön les stritaries dades dant tl Articul 134 tuta tles formes y ti limić dles normes varëntes dan la jüda en forza dla Costituziun.

(3) 54)

(1)  Les lîtes di Consëis regionai y di organns da lité dles aministraziuns provinziales vëgn scrites fora te n ann dala jüda en forza dla Costituziun.

(2)  Leges dla Republica regolëia por vigni ran dla Aministraziun publica le passaje dles funziuns statales surandades ales Regiuns. Ćina che an ne s’à nia cruzié de reordiné y partì sö les funziuns aministratives danter i ënć locai, ti romàgnel ales Provinzies y ai Comuns les funziuns che ai eserzitëia atualmënter y les atres, de chëres che les Regiuns ti deleghëia l’eserzize.

(3)  Leges dla Republica regolëia le passaje ales Regiuns de funzionars y dependënć dl Stat, inće dles aministraziuns zentrales, che va debojëgn aladô dl ordinamënt nü. Por la formaziun de sü ofizi mëss les Regiuns tó so personal da chël dl Stat y di ënć locai, ater co te caji de bojëgn.

(1)  La Republica adatëia sües leges ai bojëgns dles autonomies locales y ala competënza legislativa surandada ales Regiuns, te trëi agn dala jüda en forza dla Costituziun.

(1)  Ala Regiun dl Friuli Venezia Giulia, odüda danfora dal Articul 116, ti vëgnel apliché provisoriamënter les normes generales dl Titul V dla secunda pert, tl respet dla sconanza dles mendranzes linguistiches en conformité al articul 6.

(1)  Tl tëmp de cin agn dala jüda en forza dla Costituziun pon formè cun leges costituzionales d’atres Regiuns mudan la lista preodüda dal Articul 131, inće sce al n’é nia les condiziuns damanades dal pröm coma dl Articul 132, mo tl respet dl dovëi de aldì les popolaziuns interessades.

(1)  Al é proibì da reorganisé sot a ći forma co mai le partì fascista deslié.

(2)  Desvian dal Articul 48 vëgnel stabilì cun lege, por alplü cin agn dala jüda en forza dla Costituziun, i limić temporanns dl dërt de lîta y de litabilité por i capi responsabli dl rejim fascista.

(1)  [I comëmbri y i descendënć de Ćiasa Savoia ne n’é nia litadus y ai ne po no surantó inćiaries publiches, no inćiaries litales.] 55)

(2)  [Ai ex resc de Ćiasa Savoia, a sües fomenes y a sü descendënć ëi ti él proibì da gnì y sojornè tl teritore nazional. ] 55)

(3)  I bëgns sön le teritore nazional di ex resc de Ćiasa Savoia, de sües fomenes y de sü descendënć ëi, ti va al Stat. I trasferimënć y les costituziuns de dërć reai sön chisc bëgns, realisà do i 2 de jügn dl 1946, ne vel nia.

(1)  I titui nobiliars ne vëgn nia reconesciüs.

(2)  I predicać di titui nobiliars che gnô bele adorà dan i 28 d’otober dl 1922, vel sciöche pert dl inom.

(3)  L'Ordinn maurizian vëgn mantignì sciöche ënt d’ospedal y funzionëia aladô dles manires stabilides dala lege.

(4)  La lege regolëia la sopresciun dla Consulta araldica.

(1)  Cun la jüda en forza dla Costituziun vëgn le decret legislatif lüchtenenzial di 25 de jügn dl 1944, n. 151 sön l’ordinamënt provisore dl Stat, mudé te lege.

(1)  Tl tëmp de n ann dala jüda en forza dla Costituziun vëgnel invié ia la revijiun y le coordinamënt cun chësta dles leges costituzionales da denant, che ne n’é nia gnüdes abrogades esplizitamënter o implizitamënter ćina śëgn.

(1)  L’Assemblea Costituënta gnarà cherdada ite da so Presidënt por deliberé, ćina ai 31 de jenà dl 1948, sön la lege por la lîta dl Senat dla Republica, sön i statuć regionai speziai y sön la lege por la stampa.

(2)  L’Assemblea Costituënta po gnì convocada ćina al dé dles lîtes dles Ćiamenes nöies, sce al va debojëgn de deliberé ti ćiamps surandà a süa competënza dai articui 2, pröm y secundo coma, y 3, pröm y secundo coma, dl decret legislatif di 16 de merz dl 1946, n. 98.

(3)  Te chësc tëmp romagn les Comisciuns permanëntes tl’inćiaria. Chëres legislatives ti ortiëia inant al Govern i dessëgns de lege che ti é gnüs menà cun laprò osservaziuns y propostes de emendamënć, sce al va debojëgn.

(4)  I deputać po ti presentè interogaziuns cun domanda de resposta scrita al Govern.

(5)  L’Assemblea Costituënta vëgn cherdada ite, aladô dl secundo coma de chësc articul, da so Presidënt sön domanda motivada dl Govern o de altamo duicënt deputać.

(1)  Chësta Costituziun vëgn promulgada dal Surastant provisore dl Stat tl tëmp de cin dis da süa aprovaziun da pert dl’Assemblea Costituënta y va en forza al pröm de jenà dl 1948.

(2)  Le test dla Costituziun vëgn dè jö tl salf comunal de vigni Comun dla Republica y romagn metü fora dailò tratan döt le 1948, acioche vigni zitadin pois ti ćiarè.

(3)  La Costituziun cun le sigil dl Stat gnarà metüda pro la Racoiüda ofiziala dles leges y di decreć dla Republica.

(4)  La Costituziun messarà gnì osservada fedelmënter sciöche Lege fondamentala dla Republica da düć i zitadins y dai organns dl Stat.